การพัฒนาพื้นที่สุขภาวะ

“พื้นที่สุขภาวะ” หรือ “Healthy Space” คือการออกแบบพื้นที่สาธารณะ หรือพื้นที่ในชุมชน ให้กลายเป็นสถานที่ให้ผู้คนออกมาใช้สอยและทำกิจกรรมร่วมกัน ซึ่งไม่จำเป็นต้องเป็นพื้นที่เขียว ไม่จำเป็นต้องสร้างใหม่ และไม่จำกัดว่าต้องเป็นพื้นที่ออกกำลังกาย แต่เป็นพื้นที่ทำกิจกรรมได้อย่างครบถ้วนทุกมิติ เพื่อลดความเนือยนิ่ง ความเครียด และปัญหาสุขภาพจิต

เป้าหมายคือการสร้างเมืองให้ประชาชนทุกคนเข้าถึงทำกิจกรรมใกล้บ้านอย่างสะดวกสบาย ​ ไม่จำเป็นต้องกัดแค่  “พื้นที่สีเขียว” อย่างเดียว แต่ยังครอบคลุมไปถึงพื้นที่ทางธรรมชาติ สวนสาธารณะ พื้นที่พาณิชยกรรม พื้นที่เล่นกีฬา ศาสนสถาน  ทางสัญจร พื้นที่การเรียนรู้  สถานศึกษา ลานว่าง และขนส่งสาธารณะ

จากข้อมูลพบว่าการลงุทนในพื้นที่สุขภาวะ ให้ผลตอบแทนที่คุ้มค่า โดย  5 ปีที่ผ่านมา สร้างผลประโยชน์ถึง 41,862 ล้านบาท มากกว่าเงินลงทุนถึง 6 เท่า

ในช่วงที่ผ่านมามีโครงการนำร่อง ”Healthy Space Project”  ซึ่งเป็นการรวมตัวของนักวิชาการ ผู้เชี่ยวชาญด้านผังเมือง we!park สสส.  ฯลฯ เข้ามาทำงานร่วมกันเพื่อพัฒนาพื้นที่สาธารณะให้กลายเป็นพื้นที่สุขภาวะ

อย่างไรก็ตาม ด้วยความไม่ชัดเจนของนิยาม ”พื้นที่สุขภาวะ” ทำให้การขับเคลื่อนยังเน้นไปที่ “กิจกรรม”​ การออกกำลังกาย กีฬา และ นันทนาการ โดยขาดการพูดถึง “การพัฒนาพื้นที่”​ที่ส่งเสริมสุขภาพและความเป็นอยู่ที่ดีในทุกมิติ นำมาสู่การเริ่มพัฒนาพื้นที่สุขภาวะที่มิติที่กว้างขวางขึ้น

ย้อนไปก่อนหน้านี้ แผนยุทธศาสตร์ชาติ (2560-2579) ยุทธศาสตร์ 3 ระบุถึงคนไทยในนอนาคตจะต้องมีความพร้อมทั้งกายใจ สติปัญญามีพัฒนาการที่ดีรอบด้านมีสุขาภาวะโดยใช้กิจกรรมการออกกำลังกาย กีฬา และนันทนาการเป็นเครื่องมือ

ในขณะที่แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 9-12 กล่าวถึงสุขภาพและการพัฒนาสภาพแวดล้อม และฉบับล่าสุด ฉบับที่ 13 กล่าวถึงสุขภาพ การพัฒนาสภาพแวดล้อมและการเสริมความเข้มแข็งในการบริการ จัดการพื้นที่และเมือง ซึ่งยังขาดตัวชี้วัดในการส่งเสริมพื้นที่สุขภาวะ

สอดรับกับความเคลื่อนไหว ที่หน่วยงานต่าง ๆ เริ่มขับเคลื่อนประเด็นประเด็นนี้   ไล่มาตั้งแต่  14 ธ.ค. 2561 สมัชชาสุขภาพครั้งที่ 11 มีมติเห็นชอบสร้างพื้นที่สาธารณะในเขตเมืองเพื่อสุขภาวะ ต่อเนื่องมาจนถึงที่ประชุม สมัชชาอนามัยโลก สมัยที่ 77 (77th World Health Assembly, WHA) ประกาศรับมติ เรื่อง “การมีส่วนร่วมของสังคมเพื่อหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า ตลอดจนสุขภาพและความเป็นอยู่ที่ดีที่ทำให้หลายหน่วยงานเริ่มขยับตามมติดังกล่าว

แต่ย้อนไปก่อนหน้านี้ภาคประชาชนหลายกลุ่มได้ออกมาขับเคลื่อนเรื่องพื้นที่สุขภาวะอย่างเข้มแข็ง  โดยเฉพาะช่วงก่อนการเลือกตั้งผู้ว่าฯ​กทม. ​เครือข่ายปลุกกรุงเทพฯ ซึ่งเป็นการรวมตัวกันก่วา 80 องค์กรที่เปิดตัวในงาน  Bangkok Active: ฟังเสียงกรุงเทพฯ เมื่อวันที่ 31 มี.ค.​2565  ณ หอศิลปวัฒนธรรมแห่งกรุงเทพมหานคร ได้  ขับเคลื่อนนโยบายสุขภาพ กทม. ให้เป็นรูปธรรม และส่งข้อเสนอปกขาวกับ ชัชชาติ สิทธิพันธุ์ ผู้ว่าราชการ กทม.​

ถัดมาช่วง เม.ย.​2566  เครือข่ายพัฒนาเมือง ร่วมพูดคุยหาแนวทาง UNLOCK CITY POTENTIAL โอกาสของพื้นที่ในการพัฒนาเมือง และการสร้างอนาคตของเมือง : เรียนรู้จากกรณีตัวอย่าง 13 นักพัฒนาเมือง สู่การปลดล็อกข้อจำกัดในการพัฒนาเมือง จาก 39 แนวคิด 9 เมือง ทั่วประเทศ

ต่อเนื่องในช่วงก่อนการเลือกตั้งใหญ่ภายใต้แคมเปญ Hack Thailand 2575  The Active Thai PBS และ we!park และเครือข่ายจัดเวทีสาธารณ Green Spaces นโยบายที่ขับเคลื่อนอย่างต่อเนื่องและยั่งยืน ช่วง มิ.ย. 2565

​ก่อนจะมาขับเคลื่อนในเชิงรูปธรรมที่ชัดเจนขึ้นในงาน เสวนา Park Policy ในกิจกรรม “พัก กะ Park พาร์คสร้างสุข เพื่อสุขภาวะ”  เมื่อเม.ย. 2567 ที่มองนิยามของสวนเกินกว่าขอบเขต “พื้นที่สีเขียว” ไปสู่ “พื้นที่สาธารณะ” ที่คนออกมาทำกิจกรรมต่าง ๆ

ล่าสุดในงาน Policy Forum  ขยับท้องถิ่น ขยายเมืองสุขภาวะ ได้เริ่มชักชวนสนับสุนให้ท้องถิ่นที่มีศักยภาพเข้ามาร่วมขับเคลื่อนการพัฒนาพื้นที่สุขภาวะทั่วปประเทศ ควบคู่ไปกับการขับเคลื่อนพัฒนา “สมุดปกขาว“​ ซึ่งเป็นเหมือนแผนที่นำทางทั้งรวบรวมข้อมูล ปัญหา อุปสรรค เพื่อนำไปสู่การออกแบบ วางแผนการทำงานในทุกระดับร่วมกัน จนถึงขั้นผลักดันนโยบายเรื่องนี้อย่างเป็นรูปธรรม โดยสมุดปกขาวจะผลักดันใน 2 ทิศทาง  ผ่านแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ กับ ผ่านองค์การปกครองส่วนท้องถิ่น