สมรสเท่าเทียม

นโยบายแก้กฎหมาย พ.ร.บ. แก้ไขเพิ่มเติมประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ พ.ศ. … หรือ ร่าง พ.ร.บ. สมรสเท่าเทียม เพื่อให้เกิดความเท่าเทียมให้กับคู่รักที่มีความหลากหลายทางเพศ ให้ได้รับสิทธิและสวัสดิการคู่สมรสเหมือนคู่สมรสชาย-หญิง

พ.ร.บ.สมรสเท่าเทียม ใน ‘รัฐบาลเศรษฐา’

ถ้อยแถลงนโยบายของคณะรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 11 ก.ย. 2566 ต่อรัฐสภาว่ารัฐบาลจะผลักดันให้มีกฎหมายสนับสนุนสิทธิและความเท่าเทียมของกลุ่มหลากหลายทางเพศ โดย เศรษฐา ทวีสิน นายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลัง ได้สั่งการให้ กระทรวงยุติธรรมเร่งดำเนินการเสนอร่างพระราชบัญญัติ (พ.ร.บ.) แก้ไขเพิ่มเติมประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ (ฉบับที่ ..) พ.ศ. …. (พ.ร.บ.สมรสเท่าเทียม) หวังให้เป็นจุดเริ่มต้นให้เกิดการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญในประเทศไทย ทั้งในมิติด้านสังคมและการสร้างครอบครัว โดยจะทำให้เกิดการยอมรับในทางกฎหมายกับการสร้างครอบครัว การอยู่ร่วมกันของบุคคลมีความหลากหลายทางเพศ รวมถึงก่อให้เกิดสิทธิและหน้าที่ของคู่สมรส LGBTQ+ ซึ่งล่าสุดคณะรัฐมนตรีได้รับหลักการเตรียมเข้าสภา 12 ธ.ค. 2566

โดย ร่าง พ.ร.บ. แก้ไขเพิ่มเติมประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ (ฉบับที่ ..) พ.ศ. …. (พ.ร.บ. สมรสเท่าเทียม) โดยภาครัฐ มีประเด็นสำคัญ คือ

1. กำหนดให้บุคคลสองคนไม่ว่าเพศใด สามารถทำการหมั้นหรือสมรสกันได้
2. แก้ไขคำว่า “ชาย” “หญิง” “สามี” “ภริยา” และ “สามีภริยา” เป็น “บุคคล” “ผู้หมั้น” “ผู้รับหมั้น” และ “คู่สมรส” เพื่อให้มีความหมายครอบคลุมคู่หมั้น หรือคู่สมรส ไม่ว่าจะมีเพศใด
3. เพิ่มเหตุเรียกค่าทดแทนและเหตุฟ้องหย่าให้ครอบคลุมกรณีที่คู่สมรสฝ่ายหนึ่งไปมีความสัมพันธ์กับบุคคลอื่นไม่ว่าจะเป็นเพศใด
4. เพิ่มเหตุฟ้องหย่าให้สอดคล้องกับลักษณะความสัมพันธ์ระหว่างคู่สมรสเพศเดียวกัน
5. แก้ไขระยะเวลาการสมรสใหม่ ตามมาตรา 1453 ให้ใช้เฉพาะกับกรณีหญิงที่มีชายเป็นคู่สมรสเดิม จะสมรสใหม่กับชายเท่านั้น
6. กำหนดให้มาตรา 1504 วรรคสอง กรณีหญิงมีครรภ์ ก่อนอายุครบตามมาตรา 1448 มีผลใช้บังคับเฉพาะกรณีการสมรสระหว่างชายหญิงเท่านั้น
7. กำหนดให้มาตรา 1510 วรรคสอง กรณีหญิงมีครรภ์ก่อนอายุครบยี่สิบปีบริบูรณ์มีผลใช้บังคับเฉพาะกรณีการสมรสระหว่างชายหญิงเท่านั้น
8. กำหนดให้หน่วยงานของรัฐที่รับผิดชอบการประเมินผลสัมฤทธิ์ตามกฎหมายว่าด้วยหลักเกณฑ์การจัดทำร่างกฎหมายและการประเมินผลสัมฤทธิ์ของกฎหมาย ดำเนินการทบทวนกฎหมายในความรับผิดชอบที่กำหนดสิทธิ หน้าที่ สถานะทางกฎหมาย หรือเรื่องอื่นใดที่เกี่ยวข้องกับสามี ภริยา สามีภริยา หรือคู่สมรส เพื่อรองรับสิทธิ หน้าที่ สถานะทางกฎหมาย หรือเรื่องอื่นใดที่เกี่ยวข้องให้แก่คู่สมรสตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ซึ่งแก้ไขเพิ่มเติมโดยพระราชบัญญัตินี้ โดยต้องพิจารณาให้เหมาะสมกับเพศสภาพของคู่สมรสด้วย และให้หน่วยงานของรัฐดำเนินการทบทวนตามวรรคหนึ่ง และเสนอผลการทบทวนพร้อมทั้งร่างกฎหมายในกรณีที่ต้องมีการแก้ไขเพิ่มเติมกฎหมาย ต่อคณะรัฐมนตรีภายในหนึ่งร้อยแปดสิบวันนับแต่วันที่พระราชบัญญัตินี้ใช้บังคับ หากไม่สามารถดำเนินการได้ให้รายงานเหตุผลที่ไม่อาจดำเนินการได้ต่อคณะรัฐมนตรีเพื่อทราบ
9. กำหนดให้นายกรัฐมนตรีเป็นผู้รักษาการ

ทำไมต้องมี ‘พ.ร.บ.สมรสเท่าเทียม’

สิทธิในการมีชีวิตครอบครัว (Rights to Form a Family) เป็นสิทธิขั้นพื้นฐานที่ได้รับการรับรองไว้ในกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง ซึ่งเป็นหนึ่งในพันธกรณีระหว่างประเทศด้านสิทธิมนุษยชนที่ไทยเข้าเป็นภาคี และเรื่องการห้ามการเลือกปฏิบัติยังได้รับการรับรองไว้ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2560

ปัจจุบันประเทศไทยยังไม่มีกฎหมายใดอนุญาตให้บุคคลที่มีความหลากหลายทางเพศที่อยู่ร่วมกันเป็นครอบครัว สามารถจดทะเบียนเป็นคู่สมรส และได้รับสิทธิและหน้าที่ที่พึงมีพึงได้ เพราะการจดทะเบียนสมรสตามกฎหมายระบุว่าจะต้องเป็นการสมรสของชายและหญิงเท่านั้น (ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1448) ซึ่งเป็นการเลือกปฏิบัติโดยไม่เป็นธรรมด้วยเหตุแห่งเพศ ขัดกับหลักการสิทธิมนุษยชน และข้อเท็จจริงที่ปรากฏในสังคมปัจจุบัน

นอกจากนี้กฎหมายที่เกี่ยวกับครอบครัวของไทยถูกบัญญัติขึ้นโดยมีพื้นฐานแนวคิดว่าเพศมีเพียง 2 เพศ คือ ชาย และ หญิง เท่านั้น ปัจจุบันประเทศไทยยังไม่มีกฎหมายให้การรับรองสิทธิในการก่อตั้งครอบครัวของคู่รัก LGBTQ+ ซึ่งไม่สอดคล้องกับสภาพสังคมปัจจุบันที่มีคู่รัก LGBTQ+ อาศัยอยู่ร่วมกันเป็นครอบครัวจำนวนมาก และการขาดเครื่องมือทางกฎหมายในการจัดการความสัมพันธ์ทางครอบครัว ส่งผลให้เกิดปัญหาหลายประการ เช่น

สิทธิในการตัดสินใจในการรักษาพยาบาล
สิทธิในการอุปการะเลี้ยงดูซึ่งกันและกัน
สิทธิในการจัดการทรัพย์สินร่วมกัน
สิทธิในการรับมรดก

ร่าง พ.ร.บ.สมรสเท่าเทียม เข้าสภา 4 ฉบับ

1. ร่าง พ.ร.บ. แก้ไขเพิ่มเติมประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ (ฉบับที่ ..) พ.ศ. …. ฉบับภาครัฐ
2. ร่าง พ.ร.บ. แก้ไขเพิ่มเติมประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ (ฉบับที่ ..) พ.ศ. …. ฉบับพรรคก้าวไกล
3. ร่าง พ.ร.บ.แก้ไขเพิ่มเติมประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ บรรพ 5 – 6 พ.ศ. …. ฉบับประชาชน เสนอโดย เพิ่มทรัพย์ แซ่อึ้ง, ชุมาพร แต่งเกลี้ยง, เคท ครั้งพิบูลย์กับคณะ เปิดให้ประชาชนร่วมลงลายมือชื่อของผู้เข้าชื่อเสนอกฎหมาย ผ่านเว็บไซต์ https://www.support1448.org/
4. ร่างพระราชบัญญัติแก้ไขเพิ่มเติมประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ (ฉบับที่ ..) พ.ศ. …. ฉบับ พรรคประชาธิปัตย์

แนวทางเสนอกฎหมายและขั้นตอนพิจารณา

1. การเสนอกฎหมายสามารถทำได้ผ่าน 3 ช่องทาง คือ
- (1) คณะรัฐมนตรี
- (2) ส.ส. 20 คน หรือ
- (3) ประชาชน 10,000 รายชื่อ
2. ต้องผ่านการพิจารณาโดยสภาผู้แทนราษฎร ทั้ง 3 วาระ คือ
- วาระ 1 รับหลักการ
- วาระ 2 พิจารณาหลักการ ตั้งคณะกรรมาธิการ และ
- วาระ 3 ลงมติเห็นชอบ
3. จากนั้นสมาชิกวุฒิสภา พิจารณาอีก 3 วาระ คือ
- วาระ 1 รับหลักการ
- วาระ 2 พิจารณาหลักการ ตั้งคณะกรรมาธิการ และ
- วาระ 3 ลงมติเห็นชอบ
4. ภายหลังวุฒิสภาให้ความเห็นชอบในวาระ 3 แล้วนายกรัฐมนตรีจะนำร่างขึ้นทูลเกล้าฯ ต่อพระมหากษัตริย์เพื่อให้ทรงลงพระปรมาภิไธยประกาศ เพื่อประกาศลงในพระราชกิจานุเบกษาและมีผลบังคับใช้ต่อไป