25 ชุดข้อมูลสำคัญ ขจัดคอร์รัปชันภาครัฐ

สถิติจาก​สำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ (ป.ป.ช.) ในปีงบประมาณ 2567 รับเรื่องร้องเรียนทุจริตคอร์รัปชัน จำนวน 11,662 เรื่อง ซึ่งคณะกรรมการ ป.ป.ช. มีมติรับดำเนินการเอง 3,388 เรื่อง นั้น หน่วยงานที่ถูกกล่าวหามากที่สุด ได้แก่ หน่วยงานองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น จำนวน 1,550 เรื่อง (ร้อยละ 45.75) รองลงมาคือกระทรวงมหาดไทย 375 เรื่อง (ร้อยละ 11.07) กระทรวงศึกษาธิการ 198 เรื่อง (ร้อยละ 5.84) และเป็นส่วนราชการอื่น ๆ อีก 1,265 เรื่อง (ร้อยละ 37.34)

โดยจำนวนเงินที่เกี่ยวข้องกับการทุจริต สูงถึง 11,834 ล้านบาท ​และเกี่ยวข้องกับการจัดซื้อจัดจ้างมากที่สุด 8,602 ล้านบาท (ร้อยละ 72.69) รองลงมาเป็นการละเว้นหรือปฏิบัติหน้าที่โดยมิชอบ 2,189 ล้านบาท (ร้อยละ 18.50) และยักยอก/เบียดบังทรัพย์สินราชการ 358 ล้านบาท (ร้อยละ 3.03)

หากพิจารณาถึงสาเหตุของการคอร์รัปชัน คือการใช้อำนาจหน้าที่  มาหาประโยชน์ส่วนตัว  ​ซึ่งถือเป็นปัญหาเชิงโครงสร้าง ​เมื่อใดก็ตามมีการผูกขาดทางอำนาจและมีการใช้ดุลยพินิจส่วนตัวสูง แต่กลไกการรับผิดรับชอบยังคงอยู่ในระดับต่ำ การทุจจริตคอร์รัปชันสามารถกระทำได้ง่าย

ทางแก้ไขคือการสร้างความโปร่งใส ​สร้างการมีส่วนร่วมมากขึ้น และการเพิ่มกลไกความรับผิดรับชอบของผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง ซึ่งสามารถทำได้ด้วยการเปิดเผยข้อมูล ให้ประชาชนและประชาสังคมเข้ามามีส่วนร่วมในการติดตาม สืบค้นตรวจสอบการทำงานของภาครัฐว่า หน่วยงานหรือโครงการภาครัฐใดจัดซื้อจัดจ้างแพงเกินจริงบ้าง หรือการประมูลในโครงการใดสุ่มเสี่ยงต่อการคอร์รัปชัน

ดังนั้น Open data หรือชุดข้อมูล จึงเป็นอาวุธสำคัญในการขจัดคอร์รัปชัน เพราะสร้างสามารถสร้างความโปร่งใสได้ ซึ่งภาครัฐจำเป็นต้องเปิดเผยอย่างมีระบบมาตรฐาน

25 ชุดข้อมูลสำคัญ ขจัดคอร์รัปชัน

ณัฐภัทร เนียวกุล ผู้จัดการโครงการข้อมูลเปิดเผยเพื่อความโปร่งใส บริษัท แฮนด์ วิสาหกิจเพื่อสังคม จำกัด ได้จัดประเภทข้อมูลสำคัญและช่องทางในการเข้าถึง ซึ่งจะเป็นเครื่องมือให้ภาคีเครือข่ายการทำงานในการต่อต้านคอร์รัปชันของทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน ภาคประชาสังคมและสื่อมวลชน ได้ป้องกัน ตรวจจับ ติดตามและสืบสวนตรวจสอบการทำงานของภาครัฐ การตัดสินใจผู้กำหนดนโยบาย และผลกระทบที่เกิดขึ้น ซึ่งชุดข้อมูลที่สำคัญมีชุดข้อมูล 25 ชุด ในการยุติคอร์รัปชันมีดังนี้

1. ข้อมูลผู้วิ่งเต้น หรือข้อมูลล็อบบี้ยิสต์ (lobbyist) นั้นยังไม่มีในประเทศไทย เนื่องจากประเทศไทยยังไม่มีกฎหมายควบคุมกำกับอาชีพล็อบบี้ยิสต์ ประเทศที่มีการเปิดเผยชุดข้อมูลนี้เช่น สหรัฐอเมริกา ที่มีกฎหมายกำหนดให้ผู้ล็อบบี้ต้องลงทะเบียนและรายงานอย่างละเอียดทุกครั้งที่พบปะนักการเมืองหรือเจ้าหน้าที่รัฐ ทั้งวัตถุประสงค์ในการเจรจา เนื่องจาก มีกฏหมายกำหนดว่า ล็อบบี้ยิสต์สามารถทําอะไรได้บ้าง มากน้อยอย่างไร เช่นการเลี้ยงอาหารต้องบันทึกทุกครั้ง การพบนักการเมืองแต่ละครั้ง ต้องบันทึกว่าเจอกี่นาที คุยเรื่องอะไรบ้าง มอบของอะไรให้บ้าง เป็นจำนวนเงินเท่าไร เลี้ยงรับรองใช้เงินเท่าไร ซึ่งกฎหมายควบคุมจำนวนเงินด้วย ข้อมูลทุกอย่างของล็อบบี้ยิสต์จะต้องเปิดเผยบนเว็บไซต์ ทั้งเว็บไซต์บริษัทล็อบบี้ยิสต์ และเว็บไซต์นักการเมือง เพื่อให้สาธารณชนติดตามได้ว่า ใครที่มีอิทธิพลต่อการออกนโยบาย หากการล็อบบี้ไม่ถูกบันทึก ไม่เปิดเผยหรือจ่ายเงินเกินตามที่กฎหมายกำหนด กฎหมายได้กำหนดโทษไว้อย่างรุนแรง

2. ข้อมูลบุคคลที่เกี่ยวข้องกับการเมือง ประเทศไทยยังไม่มีแหล่งรวบรวมข้อมูลที่เปิดเผยให้ประชาชนสามารถเข้าถึงได้ มีเพียงข้อมูลบางส่วน ซึ่งจะอยู่ในบัญชีแสดงรายการทรัพย์สินและหนี้สินของคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติเท่านั้น
3. ข้อมูลนิติบุคคล มีกรมพัฒนาธุรกิจการค้า กระทรวงพาณิชย์หน่วยงานเจ้าของข้อมูล ซึ่งยังขาดการเปิดเผยรายชื่อผู้ถือหุ้นและสัดส่วนการถือหุ้นบนเว็บไซต์ แม้ว่าเป็นส่วนสำคัญในการทำความเข้าใจความเชื่อมโยงของเจ้าหน้าที่ของรัฐหรือนักการเมือง ผ่านธุรกิจต่าง ๆ หากต้องการเข้าถึงข้อมูลนี้ ต้องทำเรื่องและจ่ายค่าเข้าถึงข้อมูล
4. ข้อมูลผู้ได้รับประโยชน์ ตลาดหลักทรัพย์แห่งประเทศไทย กรมพัฒนาธุรกิจการค้า กระทรวงพาณิชย์ เป็นเจ้าของข้อมูล สามารถเข้าถึงข้อมูลผู้ถือหุ้นได้ผ่านเว็บไซต์ตลาดหลักทรัพย์ฯ เฉพาะข้อมูลผู้ถือหุ้นรายใหญ่ของบริษัทในตลาดหลักทรัพย์ฯ แต่ไม่สามารถบันทึกข้อมูลในรูปแบบ File Machine Readable Format ข้อมูลผู้ถือหุ้นของนิติบุคคลที่ไม่ได้อยู่ในตลาดหลักทรัพย์มีค่าใช้จ่ายในการคัดข้อมูลจากกรมพัฒนาธุรกิจการค้า หรือมีค่าใช้จ่ายในการเข้าถึงข้อมูลผ่านบริการของเอกชน
5. ข้อมูลคู่สัญญาของรัฐ กรมบัญชีกลาง กระทรวงการคลังเป็นเจ้าของข้อมูล ประชาชนสามารถเข้าถึงข้อมูลคู่สัญญาของรัฐได้ผ่านเว็บไซต์เฉพาะผู้ประกอบการประเภทงานก่อสร้าง
6. ข้อมูลเจ้าหน้าที่รัฐ สำนักเลขาธิการ คณะรัฐมนตรีเป็นเจ้าของข้อมูล ประชาชนสามารถเข้าถึงข้อมูลการแต่งตั้งข้าราชการการเมืองได้อย่างละเอียด แต่ไม่มีการจัดทำเป็นบัญชีรายชื่อภาพรวมของทุกหน่วยงานเอาไว้
7. ข้อมูลผู้บริหารและคณะกรรมการต่าง ๆ ของรัฐ สำนักเลขาธิการ คณะรัฐมนตรีเป็นเจ้าของข้อมูลนี้ แต่ประชาชนสามารถค้นหาข้อมูลพบบางคณะกรรมการเท่านั้น อีกทั้งรายละเอียดข้อมูลที่พบคือ มติคณะรัฐมนตรี คณะกรรมการต่าง ๆ ที่แต่งตั้งโดยมติคณะรัฐมนตรี บางข้อมูลระบุเพียงแค่ชื่อคณะกรรมการ จำนวนคณะกรรมการ วันที่เริ่มต้นวาระ แต่ไม่ระบุรายชื่อบุคคลที่ดำรงตำแหน่งคณะกรรมการ
8. ข้อมูลมูลนิธิ สำนักงานปกครองและทะเบียนสำนักปลัดกรุงเทพมหานคร และกรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย เป็นเจ้าของข้อมูล ซึ่งเว็บไซต์ระบบสถิติทางการทะเบียนของกรมการปกครองไม่มีข้อมูลมูลนิธิปรากฎ ทำให้ประชาชนไม่สามารถเข้าถึงข้อมูลมูลนิธิได้ทั่วประเทศ แต่สามารถค้นหาข้อมูลมูลนิธิและสมาคมในพื้นที่กรุงเทพมหานครได้ ผ่านเว็บไซต์ของสำนักงานปกครองและทะเบียน สำนักปลัดกรุงเทพมหานคร
9. ข้อมูลงบประมาณภาครัฐ สำนักงบประมาณ สำนักนายกรัฐมนตรีเป็นเจ้าของข้อมูล เปิดเผยข้อมูลในรูปแบบ เอกสาร PDF แยกรายกระทรวง แต่ไม่เปิดเผยในรูปแบบ Machine Readable Format และไม่สามารถค้นหารายรายการได้
10. ข้อมูลการใช้จ่ายภาครัฐ กระทรวงการคลังเป็นเจ้าของข้อมูล ให้ประชาชนเข้าถึงข้อมูลรายได้และรายจ่ายรัฐบาล ข้อมูลการเบิกจ่ายแยกรายหน่วยงานได้อย่างละเอียด และมีการปรับปรุงข้อมูลให้เป็นปัจจุบันอยู่เสมอ
11. ข้อมูลโครงการจัดซื้อจัดจ้างภาครัฐ กรมบัญชีกลางกระทรวงการคลัง เป็นเจ้าของข้อมูล ประชาชนเข้าถึงได้ผ่านระบบออนไลน์ ใน 2 ช่องทาง ได้แก่

• • ระบบค้นหาข้อมูลโครงการจัดซื้อจัดจ้างภาครัฐ (GProcurement) แม้ว่ามีรายละเอียดค่อนข้างครบถ้วน แต่ไม่สามารถบันทึกข้อมูลโครงการทั้งหมด
  • ระบบ “ภาษีไปไหน” รายละเอียดไม่ครบถ้วนเท่ากับระบบ G-Procurement แต่สามารถบันทึกข้อมูลในรูปแบบ Machine Readable Format File และเชื่อมต่อ ผ่าน API แบบอัตโนมัติได้

12. ข้อมูลการร่วมทุนระหว่างภาครัฐและเอกชน สำนักงานคณะกรรมการนโยบายรัฐวิสาหกิจ กระทรวงการคลัง เป็นเจ้าของข้อมูล เปิดเผยข้อมูลรายละเอียดได้ผ่านเว็บไซต์ แต่ไม่เปิดเผยสัญญาการร่วมทุน
13. ข้อมูลทางการเงินของพรรคการเมือง คณะกรรมการการเลือกตั้งเป็นเจ้าของข้อมูล เผยแพร่ข้อมูลทางการเงินรายพรรค แยกรายปี และข้อมูลรายนามผู้บริจาคให้พรรคการเมืองโดยแยกเป็นรายเดือน
14. ข้อมูลการออกใบอนุญาตต่าง ๆ หน่วยงานเจ้าของข้อมูลได้แก่ สำนักนายกรัฐมนตรี สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาระบบราชการ และสำนักงานพัฒนารัฐบาลดิจิทัล เปิดเผยให้ประชาชนสามารถเข้าถึงข้อมูลเพื่อรับบริการภาครัฐ แต่ไม่ปรากฏข้อมูลด้านสถิติการขอใบอนุญาตต่าง ๆ ว่ามีการดำเนินการออกใบอนุญาตใดบ้าง จำนวนกี่ใบอนุญาตต่อปีงบประมาณ และออกโดยหน่วยงานใด
15. ข้อมูลทุนการศึกษา สำนักงานคณะกรรมการข้าราชการพลเรือนเป็นเจ้าของ เปิดเผยข้อมูลรายละเอียดของการขอรับทุนในปีงบประมาณปัจจุบันเท่านั้น ไม่สามารถค้นหาข้อมูลย้อนหลังได้ ทำให้ไม่สามารถทราบได้ว่า ที่ผ่านมามีใครได้รับทุนบ้าง เป็นจำนวนเท่าไร สำหรับเจ้าหน้าที่รัฐที่ได้รับทุน มีการเปิดเผยข้อมูล ประกาศรายชื่อผู้มีสิทธิรับทุน แต่ไม่ได้ระบุมูลค่าทุนการศึกษาที่ได้รับ
16. ข้อมูลหน่วยงานตรวจสอบ

• • คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ ประชาชนสามารถเข้าถึงข้อมูลเรื่องกล่าวหาที่คณะกรรมการ ป.ป.ช. มีมติชี้มูลความผิด
  • สำนักงานการตรวจเงินแผ่นดิน สามารถเข้าถึงรายงาน การตรวจสอบ เผยแพร่แยกรายหัวข้อการตรวจสอบ
  • ผู้ตรวจการแผ่นดิน มีข้อมูลย้อนหลังเพียง 1 ปีเท่านั้น ในหัวข้อ “ผลงานที่น่าสนใจ” ทำให้ไม่ทราบว่าข้อมูลที่ปรากฎเป็นข้อมูลทั้งหมดของแต่ละปีหรือไม่ อีกทั้งเนื้อหาไม่ปรากฏรายละเอียดเชิงลึก

17. ข้อมูลการบริจาคจากต่างประเทศ กรมความร่วมมือระหว่างประเทศเปิดเผยข้อมูลระบุ การรับความช่วยเหลือของประเทศไทยเฉพาะปีงบประมาณ พ.ศ. 2540 – 2563 โดยละเอียด แต่ยังไม่ปรากฎข้อมูลที่เป็นปัจจุบัน
18. ข้อมูลการลงคะแนนของสมาชิกรัฐสภา วุฒิสภาเป็นเจ้าของข้อมูล ประชาชนสามารถเข้าถึงข้อมูลการลงคะแนนมติ ส.ว.ได้ แต่ยังไม่สามารถเข้าถึงข้อมูลการลงคะแนนแบบแยกรายบุคคลได้
19. ข้อมูลการประชุมของฝ่ายบริหาร และฝ่ายนิติบัญญัติ หน่วยงานที่เป็นเจ้าของได้แก่ สำนักงานเลขาธิการ คณะรัฐมนตรี สภาผู้แทนราษฎร และวุฒิสภา ซึ่งสามารถเข้าถึงข้อมูลได้เกือบครบถ้วน ขาดแต่เพียงบันทึกการประชุมของคณะกรรมการต่างๆ ที่แต่งตั้งโดยมติคณะรัฐมนตรี ซึ่งไม่พบแหล่งรวบรวมข้อมูล
20. ข้อมูลการเปลี่ยนแปลงของกฎหมาย กฎระเบียบ มีสำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกาเป็นเจ้าของข้อมูล ซึ่งประชาชนสามารถเข้าถึงข้อมูลกฎหมาย ร่างกฎหมาย และการเปลี่ยนแปลงแก้ไขกฎหมายได้
21. คำพิพากษาศาล หน่วยงานเจ้าของข้อมูลได้แก่ ศาลชั้นต้น และศาลฎีกา เผยแพร่ข้อมูลคดีความและคำพิพากษาเป็นฉบับย่อ โดยไม่ระบุชื่อเต็มของผู้กระทำความผิด ระบุเพียงตัวย่อของชื่อและองค์คณะ
22. ข้อมูลนโยบายหาเสียง สำนักงานคณะกรรมการการเลือกตั้ง ซึ่งประชาชนสามารถเข้าถึงข้อมูลนโยบายหาเสียงของพรรคการเมืองที่ลงสมัครรับเลือกตั้ง ได้เฉพาะการเลือกตั้งปี 2566 เท่านั้น และข้อมูลอยู่ในรูปแบบ PDF ที่มาจากการสแกนเอกสารกลับเข้าไปในระบบอีกครั้งหนึ่ง ไม่ได้เป็นไปตามมาตรฐานการเปิดเผยข้อมูล
23. ข้อมูลบัญชีทรัพย์สิน คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ เป็นเจ้าของข้อมูล หากแต่เผยแพร่ข้อมูลบนเว็บไซต์เพียง 180 วัน แล้วนำออก ทั้งๆ ที่ควรเปิดเผยเพื่อเป็นข้อมูลสาธารณะ
24. ข้อมูลการครอบครองที่ดิน กรมที่ดินเจ้าของข้อมูล ซึ่งเผยแพร่ข้อมูลเพียงแค่รูปแปลงที่ดิน สถานที่ตั้ง ราคาประเมิน แต่ไม่ระบุชื่อผู้ครอบครอง หากต้องการทราบชื่อผู้ถือครอง สามารถเข้าถึงข้อมูลได้จากข้อมูลการถือครองที่ดินในชุดข้อมูลบัญชีทรัพย์สิน ในกรณีที่ผู้นั้นยื่นบัญชีทรัพย์สินแล้วเท่านั้น
25. ข้อมูลการชำระภาษีและด้านศุลกากร หน่วยงานเจ้าของข้อมูลได้แก่ กรมสรรพากร กรมศุลกากร และคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ ไม่พบการเปิดเผยข้อมูลการชำระภาษีของนิติบุคคล พบข้อมูลการชำระภาษีเงินได้ของผู้ยื่นบัญชีแสดงรายการทรัพย์สินและหนี้สินต่อ ป.ป.ช.เท่านั้น

ข้อมูลเปิดภาครัฐต้องได้รับการปฏิรูป

จากการศึกษากระบวนการเข้าถึงข้อมูลของ ณัฐภัทร เนียวกุล แม้ประเทศไทยเปิดเผยทางเว็บไซต์เกือบครบชุดข้อมูล 25 ชุด แต่ข้อมูลยังขาดความครบถ้วนสมบูรณ์ ไม่ได้มาตรฐาน บางข้อมูลยังมีลักษณะการจัดเก็บที่ไม่สามารถนำไปใช้ประมวลผลด้วยคอมพิวเตอร์ต่อได้เลย (Not machine-readable) ทำให้ตรวจสอบโดยเทคโนโลยีได้ยาก อีกทั้งบางแหล่งข้อมูลยังไม่อัปเดต และมีระยะเวลาในการเปิดเผย เป็นอุปสรรคต่อการตรวจสอบ

และจากการทดลองค้นหาผ่านเครื่องมือค้นหาอย่างกูเกิ้ล (Google) หลายชุดข้อมูลไม่ปรากฏในผลการค้นหา เนื่องจากไม่ทราบชื่อทางการของชุดข้อมูล และไม่มีแหล่งรวบรวมที่ชัดเจน ชุดข้อมูลต่าง ๆ ยังคงกระจัดกระจายไปตามหน่วยงานเจ้าของข้อมูล ขาดความเชื่อมโยงกันระหว่างข้อมูลต่างๆ

และด้วยอุปสรรคเหล่านี้ ณัฐภัทร เนียวกุล เสนอว่า การพัฒนาระบบข้อมูลจึงเป็นเรื่องสำคัญที่รัฐบาลต้องแสดงเจตจำนงถึงการแก้ปัญหาคอร์รัปชัน ด้วยการกำหนดให้หน่วยงานราชการเปิดเผยข้อมูลให้สมบูรณ์ สร้างข้อมูลเปิดภาครัฐ (Open Government Data) ที่มีประสิทธิภาพ และกำหนดมาตรฐานเดียวกันให้ทุกหน่วยงานส่งข้อมูลในรูปแบบเดียว (standardized open format) โดยมีสำนักงานพัฒนารัฐบาลดิจิทัลต้องเป็นเสาหลักในการรวมศูนย์ข้อมูลสำคัญ ทำหน้าที่เป็น “ศูนย์กลางข้อมูลเปิดภาครัฐ”

ข้อมูลเปิดภาครัฐถือเป็นส่วนหนึ่งของนโยบายภาครัฐเปิดเผย (Open Government) ที่ส่งเสริมความโปร่งใส  มีช่องทางให้ประชาชนและประชาสังคมสามารถเข้าถึงข้อมูล ส่งเสริมการมีส่วนร่วม ซึ่งจะเป็นการแก้ไขปัญหาคอร์รัปชันในลักษณะจากล่างขึ้นบน (bottom-up) ที่จะเป็นกลไกแก้ปัญหาทั้งระบบที่มีประสิทธิภาพ ยั่งยืนมากกว่าลักษณะบนลงล่าง (Top-down) ที่เป็นเพียงการสั่งการ

ดังนั้น การทำให้ข้อมูลเปิดภาครัฐมีความครบถ้วนสมบูรณ์ ​ได้มาตรฐาน ย่อมเป็นจุดเปลี่ยนสำคัญในการแก้ปัญหาทุจริตคอร์รัปชันได้อย่างมีประสิทธิภาพและยั่งยืน

เนื้อหาที่เกี่ยวข้อง

• สตง. ได้คะแนนองค์กรอิสระโปร่งใสสูงสุด สะท้อนอะไร?
• ตึก สตง. ถล่ม ยอดภูเขาน้ำแข็ง ปัญหาคอร์รัปชัน
• ปัญหาการทุจริต สามารถแก้ไขได้หรือไม่?