บทความ

เส้นทางสู่รัฐธรรมนูญใหม่ แม้ยังอีกไกลและอาจไม่เสร็จสิ้นในสมัยรัฐบาลแพทองธาร ชินวัตร แต่สิ่งหนึ่งที่ทำได้เลยคือ การออกแบบ สสร. ซึ่งเป็นบันไดขั้นแรกที่จะนำไปสู่การออกแบบแกนกลางของรัฐธรรมนูญและโครงสร้างการเมืองที่เป็นของทุกคน

ในยุคที่เสียงของกลุ่มคนไร้อำนาจ (powerless) ถูกละเลยในกระบวนการทำนโยบาย คำถามสำคัญคือ "เมื่อใดจึงจะทำให้เสียงของกลุ่มคนไร้อำนาจสามารถมีผลต่อนโยบาย?"

การทำประชามติเป็นเครื่องมือในการการตัดสินใจทางการเมืองที่นับว่าใหม่มากสำหรับประเทศไทย โดยเพิ่งมีการนำมาใช้จริงครั้งแรกในการเห็นชอบหรือไม่เห็นชอบร่างรัฐธรรมนูญฉบับ พ.ศ. 2550

ช่วงเปลี่ยนผ่านรัฐบาล หลายนโยบายที่มีความหวังกลับ ถูกแปรรูป เปลี่ยนร่าง หรือหายไป สะท้อนถึงปัญหาบริบทสังคมไทย “การเมืองผูกกับนโยบาย” นำมาสู่ข้อเรียกร้องให้เกิด “นโยบายนำการเมือง” ประชาชนมีส่วนร่วมในการกำหนดนโยบาย โดยรัฐต้องมีพันธะรับผิดชอบ ร่วมมือพัฒนาระบบติดตามนโยบายให้มีประสิทธิภาพ

ในช่วงที่สังคมไทยกำลังเผชิญกับวิกฤติผู้นำ เพื่อบริการจัดการประเทศ แต่เรามักจะมองไปที่บรรดาผู้นำที่เป็น "ทางการ" ผ่านกลไกอำนาจ ศาสตราจารย์เกียรติคุณ นายแพทย์ประเวศ วะสี ได้เสนอแนะทางออกสำหรับสังคมไทย ให้มองไปที่ "ผู้นำที่ไม่เป็นทางการ" ซึ่งซ่อนอยู่ทั่วไปในสังคมไทยและเป็นพลังสร้างการเปลี่ยนแปลงได้

"กว่า 92 ปีเท่าอายุผม เท่าอายุประชาธิปไตยของเมืองไทย  ผมเติบโตมาและอาจจะถึงวันตายในอีกไม่ช้านี้  แต่ประชาธิปไตยเมืองไทยก็ยังเป็นเด็กทารกอยู่ ไม่เอาไหนทั้งสิ้น"

สภาผู้แทนราษฎร มีมติท่วมท้นผ่านร่างกฎหมายประชามติ พร้อมส่งให้วุฒิสภาพิจารณา โดยยึดหลักเพิ่มความคล่องตัว การมีส่วนร่วมของประชาชน และความเป็นธรรม นับถอยหลังร่างรัฐธรรมนูญ

รัฐบาลเดินหน้าจัดทำรัฐธรรมนูญใหม่ตามผลการศึกษาของคณะกรรมการฯ โดยมีการทำประชามติ 3 ครั้ง และให้มีการแก้ไขกฎหมายประชามติบางมาตรา

การเคลื่อนไหวแก้ไขรัฐธรรมนูญเพื่อให้เป็นประชาธิปไตยเกิดขึ้นเป็นระยะ พร้อม ๆ กับการชูนโยบาย “ปฏิรูป” ในการบริหารงานภาครัฐด้านต่าง ๆ ซึ่งมักจะเกิดขึ้นหลังจากการรัฐประหารโค่นรัฐบาลจากพลเรือนและประกาศใช้รัฐธรรมนญฉบับใหม่